Translation by Redi Bushaka
Ne qofte se dikush do te me kishte thene nje vit me pare, se une sot do te isha duke udhetuar permes maleve te Shqiperise veriore, maje nje Harley Davidson-i, do ta quaja te cmendur. Por ja tek isha, me ajrin e nxehte arome manushaqe qe me rreh fytyren, diellin qe godet lekuren time te perskuqur, dhe vibrimet e motorrit qe dallgezojne deri ne thelb te qenies time.
“Kjo eshte ndjesia e lirise”-mendova me vehte ndersa terhoqa duart nga gjoksi i tij duke i hapur anash per ti shtriqur, me syte e mbyllur e koken e terhequr prapa, ndersa bota nxitimthi mbetej pas.
Hapa syte dhe bota perreth vershoi brenda meje; shtepi shumengjyreshe me cati te qeramiketa, male te kadifenjta qe dallgezonin ne horizont me butesine e kolme te ijeve te nje gruaje, e lumenj qe canin perdredhimthi mes gjelberimit, si plage te hapura nga derdheshin ujerat me kaltersine e tyre te argjendte.
Me zemren ne gryke, e me nje buzeqeshje qe me shtrihej ne gjithe fytyren, ndihesha e lire dhe e lumtur. E ndjeja se i perkisja ketij vendi, ketij vendi qe me bente te ndihesha kaq e vogel, ketij vendi me keta qiej te hapur te pamate, male me lartesi marramendese, dhe ujera qe rrjedhin pambarimithi. Natyra duket me madheshtore ketu dhe ka fuqine qe te te beje te ndihesh fare i parendesishem para saj, por ne nje menyre te mrekullueshme.
Ishim ne rrethin e Shkodres, qe shtrihet ne veri te kryeqytetit Tirane e shkon deri ne kufi te Malit te Zi e Kosoves. Eshte nje vend me nje bukuri natyrore te mahnitshme, dhe une e quajta “vendi i perrallave”, per shkak te cilesive gati mistike dhe natyres se eger e te paprekur qe shtrihet ngado. Vitet kalojne, ushtrite vijne e shkojne, diktatore ngrihen e bien, por ky vend qendron i njejti. Eshte vete rrahja e pulsimi i parreshtur i natyres qe nuk mund te ndalet. Ka gjera ne jete te cilat njeriu nuk mund ti shkaterroje, dhe keto male, liqene, e lumenj kane fuqine e mahnitshme qe te mbijetojne, te gjallojne, e mrekullojne pertej gjithckaje njerezimi mund te enderroje.
Pikemberritja jone ishte Thethi, nje fshat i vogel strukur ne mes maleve te Shales. Te shkosh atje eshte e mundur vetem nepermjet nje rruge te gurte prej 25 kilometrash qe perqafon shpatet e malit, e gjarperon lart e poshte majash kercenuese qe paralajmerojne vdekjen e kujtdo qe nuk i permbahet shtegut te ngushte malor.
I kerkova shoferit tone te me tregonte per Thethin, dhe me nje anglishte te cale m’u pergjigj:
“Ne te gjithe e kemi prejardhjen nga nje njeri, Dede Nika, dhe u vendosem ketu rreth 350 vjet me pare. Ata donin te mbronin besimin e tyre katolik nga Otomanet, keshtu qe u vendosen ne nje nga zonat me te largeta te vendit”.
Por ky nuk eshte nje vend i sunduar nga krahu i gjate i Vatikanit, duke qene se Kanuni i Leke Dukagjinit pat qene gjithashtu zoterues ketu. Nje bashkesi ligjesh tradicionale shqiptare, qeveriste cdo aspekt te shoqerise nga familja, e deri tek mosmarreveshjet midis palesh nderlufutese. Nga ky kod sjelljeje e kane origjinen edhe gjaqet, bazuar ne konceptin “gjak per gjak”, i cili i meson ndjekesit e tij te hyjne ne nje rreth vrasjesh per hakmarrje, deri ne piken qe ne disa fshatera te Shqiperise burrat gati jane zhdukur duke lene vetem grate te trashegojne emrin e familjes.
Nderkohe gjaqet u zhduken ne Theth gjate periudhes se komunizmit, kujtime te largeta te kesaj kohe te pergjakur mbijetojne. Nje deshmitar i kesaj kohe eshte nje nga te fundit “kulla te ngujimit”, qe gjendet ne fund te lugines. Ka sherbyer per shume vjet si nje forme historike mbrojtjeje per familjet qe ishin “ne gjak”. Ketu mund te gjenin strehe nga gjakesi, nderkohe qe prisnin per nje falje gjaku, ose mendonin per nje plan arratisjeje.
Tek perparonim e zvarriteshim rrugeve te pjerreta, nje ndjesi e forte e dickaje te papritur qe po vinte me pushtoi, e cila rritej me cdo hap qe benim ndersa ngjiteshim. Cfare po na priste? Nuk dija se cfare te prisja, por u ndjeva sikur po udhetoja drejt nje vendi legjendash, nje parajse te vecuar nga bota plot mrekullira dhe mister.
Ketu lart ajri ishte kaq me i paster dhe une mbusha me sa munda mushkerite me freskine e tij, ndersa perpiqesha te mos shihja humneren qe thellohej disa qindra kembe poshte nesh. Veshtrova shoferet tane ne vendet e perparme te makines; dy te rinj jo me teper se 25 vjec, qe me sterion ne maksimum degjonin gangsta rrep. Jeta ime ishte praktikisht ne duart e tyre dhe ky fakt nuk eshte se me mbushte me besim.
Me ne fund arritem majen dhe filluam te zbresim ne luginen poshte. Catite e shtepive kuqelonin mes gjelberimit dhe shkembinj te thepisur i benin korrnize vendmberritjes sone. Me dukej sikur po zbrisja ne nje krater madheshtor te gjelberuar qe te conte drejt e ne zemer te tokes. Ky ishte nje vend i mbetur gati i paprekur nga duart e botes, plotesisht i padepertueshem gjate muajve te dimrit; nje ndjenje tronditese ngazellimi me pushtoi, tek mendova kete vecim gati te plote nga bota qe me priste.
Vendmberritja jone ishte nje kompleks i vjeter komunist pushimesh qe ishte kthyer ne nje shtepi pritjeje. Ishte nje bllok i madh ne forme drejtkendshi ngjyre portokalli, i cili do te dukej frikendjelles sikur te mos ishte per pulat qe cukisnin e gerrmonin ne hyrje te godines. U regjistruam ne dhomat tona dhe duke dashur te clodhesha pak u sorollata ne kopeshtin qe po e mbysnin barerat deri tek nje pike nga ku dukej poshte lugina.
Ulur ne ate c’kish mbetur nga nje ndertese e vjeter, thitha ajrin e ftohte e te lagesht, e mrekulluar nga ndjesia e clirimit qe me pushtoi trupin e lodhur. Heshtja thyhej vetem nga ndonje tingellime e rastesishme e ziles se ndonje lope, ose bisedat e deleve ne fushen poshte. Mes degeve e gjetheve dukeshin shtepite si njolla shumengjyreshe dhe une nisa te mendoj se si do ishte te jetoje ketu.
Nuk mund ta imagjinoj ate lloj paqeje qe mund ti sjelle ky vend shpirtit te nje njeriu; nje jete e thjeshte, me ushqim te thjeshte e gjera te thjeshta, nje bote larg dritave te shkelqyeshme e zhurmave te Tiranes. E ndjeva vehten te desheruar per kete lloj paqeje, te afte te shkeputem e te largohem nga stermundimi i te jetuarit ne nje bote kaq te vrrullshme dhe te pameshireshme. E gjeta veten te mrekulluar dhe shpirtin tim te etur per paqen qe jepte ky vend, dhe ndjeva si dalengadale po zinte vend brenda meje duke larguar egersine dhe ndjesine e te qenit e paplote qe me mundonte.
Ate nate darkuam me mish te fresket, perime dhe djathe. Elektriciteti vinte e ikte ndersa uleshim rrotull tavolines te ndricuar nga qirinjte, por une nuk mundesha te perqendrohesha ne biseden mbi politiken boterore ose rrezikshmerine e ulqerve dhe arinjve te zones. Ne vend qe te merrja pjese ne bisede e shkeputa mendjen tek degjoja trokitjen e shiut malor dhe dehesha nga atmosfera rrotull meje, me shpresen se do te mund ta ruaja kete ndjesi kur te vinte koha te kthehesha ne realitetin e ekzistences sime.
Per nje cast, realiteti u perplas mbi mua ndersa ai kerkonte vemendjen time me nje prekje te bute tek gjuri im.
“A je mire shpirt”?
“Sigurisht”- iu pergjigja me nje buzeqeshje te gezuar,nje nga ato buzeqeshje qe t’i bejne syte te ndihen te vegjel.
Nje nga pjesemarresit e festes po na dhuronte historite e tij mbi telashet e ngaterresat qe kishte pasur ne Lindjen e Mesme perpara se te me pyeste se cilat preferoja, rruget e jugut apo te veriut te Shqiperise.
“Te veriut pa dyshim”!- therrita une me zerin plot entuziazem te amplifikuar nga nje vere e kuqe e forte me arome frutash qe e kisha rrekellyer ashtu sic vetem nje grua angleze mundet.
“Cfare”?- thirri miku im. Duke qene me origjine nga Vlora, atij fjalet time iu duken fyese dhe nuk mundej te kuptonte sesi une mund te preferoja keto rruge te rrezikshme perpara atyre rrugeve gjarperuese te rivieres shqiptare.
“Shiko”!- i thashe. “Vertet ju keni male edhe det ne jug, por malet ketu jane nje milion here me te mire. Ata duken te lashte e te paprekur, te gjelber e pjellore, dhe une ndihem sikur fluturoj duke udhetuar permes tyre. Po, Vlora eshte e bukur por ketu ka shije lirije”.
“Kete nate nuk duhet te kesh kujdes nga ujqit e arinjte”- tha ai duke mberthyer thiken e tij ndersa nje buzeqeshje e madhe shkelqente ne fytyre,- “eshte nga une qe duhet te kesh kujdes pas atij komenti qe bere”.
Pas shume te qeshurave, ushqimi, dhe vere, u terhoqem ne dhomat tona dhe une rashe ne nje gjume te thelle, perkedhelur nga drita e zbehte e qirinjve dhe zhurmat nanuritese te ujerave pranverore ne token poshte nesh.
Follow The Balkanista!
